Unieke vondst in barnsteen uit Myanmar
Wetenschappers hebben in een stuk barnsteen van 99 miljoen jaar oud een opmerkelijke ontdekking gedaan: een vlieg en een mier, beide geïnfecteerd met een zogenaamde ‘mind-controlling’ schimmel. De barnsteen, afkomstig uit Myanmar, toont in griezelig detail hoe de schimmelstructuren uit de koppen van de insecten groeien. Volgens onderzoekers is dit een van de oudste bekende voorbeelden van parasitaire schimmels die het gedrag van hun gastheren overnemen.
Een schimmel die gedrag stuurt
De fossielen, die zijn bestudeerd met behulp van 3D-scans en microscopisch onderzoek, onthullen hoe de schimmel – vermoedelijk een voorouder van de moderne Ophiocordyceps – de lichamen van de insecten binnendrong, hun gedrag manipuleerde, en uiteindelijk leidde tot hun dood. Dit fenomeen is tegenwoordig vooral bekend bij mieren: de schimmel dwingt het dier om naar een hoge plek te klimmen, waarna het sterft en de schimmel zijn sporen verspreidt. Dit fascinerende, maar angstaanjagende proces diende als inspiratie voor populaire fictie zoals de serie en game ‘The Last of Us’.
Vondst uit de kelder van een universiteit
De paleontoloog Yuhui Zhuang van de Yunnan Universiteit in China stuitte per toeval op de gefossiliseerde mier in de opslag van zijn laboratorium. De fossielen, afkomstig van de barnsteenmarkten in Myanmar, zijn volgens Zhuang “van groot belang voor het begrijpen van de co-evolutie tussen insecten en schimmels”. Zijn onderzoeksteam ontdekte bovendien twee nieuwe soorten schimmels: Palaeophiocordyceps gerontoformica en Palaeophiocordyceps ironomaia, beide verwant aan de huidige Ophiocordyceps.
Een glimp uit het dinotijdperk
De vondst werpt een nieuw licht op het leven in het Krijt, ongeveer 99 miljoen jaar geleden, toen dinosauriërs de aarde domineerden. De gevangen insecten – een vlieg en een jonge mier – stierven vermoedelijk vóórdat ze vast kwamen te zitten in het plakkerige boomhars, dat later verhardde tot barnsteen. Hierdoor zijn niet alleen hun lichamen, maar ook de angstaanjagende uitgroeisels van de schimmel uitzonderlijk goed bewaard gebleven.
Mieren als hoofdslachtoffers
Tegenwoordig zijn het vooral mieren die ten prooi vallen aan de zogeheten ‘zombie-schimmel’, maar de aanwezigheid van een geïnfecteerde vlieg maakt deze vondst bijzonder zeldzaam. Volgens onderzoekers komt het zelden voor dat vliegen zo goed bewaard blijven in barnsteen, wat deze ontdekking extra waardevol maakt.
Een schimmel met sinistere bedoelingen
Een andere schimmelsoort die is geïdentificeerd, Paleoophiocordyceps, lijkt nog griezeliger: deze nam niet alleen controle over tijdens het leven van het insect, maar ook erna. De schimmel zou de bewegingen van dode insecten manipuleren om zijn sporen beter te verspreiden.
Belang voor wetenschap én cultuur
Conrad Labandeira van het Smithsonian Institution benadrukt het belang van deze vondst. “Het lijkt erop dat mieren al heel vroeg het doelwit waren van zombificatie, en tot op heden blijven zij de voornaamste slachtoffers van deze parasitaire schimmel.”
Deze spectaculaire ontdekking bevestigt wat eerder slechts speculatie was: dat ‘zombiegedrag’ bij insecten niet enkel een moderne fascinatie is, maar al miljoenen jaren onderdeel is van de natuur
